गणतन्त्रको सुदृढीकरणका उपायहरू र राजतन्त्र असफल हुनुका कारणहरू

नेपालको इतिहासको पाना पल्टाउँदा हामीले दुईवटा ठूला शासन प्रणाली भोगेका छौं—राजतन्त्र र गणतन्त्र। राजा र दरबारको एकछत्र शासनले करिब २४० वर्ष देश चलायो, तर अन्ततः २०६२/०६३ को जनआन्दोलनपछि जनताले राज्यसत्ता आफ्नो हातमा लिए। गणतन्त्र स्थापना भएको डेढ दशक नाघिसक्दा पनि आम जनतामा राजनीतिक व्यवस्था प्रति निराशा बढिरहेको देखिन्छ। यही निराशालाई केही शक्ति र समूहहरूले राजतन्त्र पुनःस्थापनाको मुद्दा उठाउँदैछन्। यस्तो बेलामा हामीले इतिहासबाट पाठ सिक्दै गणतन्त्रको जरा गहिरो बनाउनेतर्फ लाग्नु आवश्यक छ।

१. एकल व्यक्ति केन्द्रित शासन व्यवस्था

राजतन्त्रमा नीति निर्माण र कार्यान्वयन केही व्यक्तिको निर्णयमा सीमित हुन्थ्यो। जनताको आवाजको मूल्य थिएन, जसले असन्तोष जन्मायो।

२. जनताको सहभागिताको अभाव

जनताको सहभागिता विना निर्णय लिने चलनले शासनप्रणाली जनमुखी हुन सकेन। सरकार जनताका समस्याबाट टाढा रहन थाल्यो।

३. दमन र प्रतिबन्धको राजनीति

राजतन्त्रकालमा प्रेस स्वतन्त्रता, राजनीतिक स्वतन्त्रता र नागरिक अधिकारहरू प्रतिबन्धित थिए। जसले असन्तुष्टिहरूलाई विस्फोट गरायो।

४. आन्तरिक शक्ति संघर्ष

दरबारभित्रैको द्वन्द्व (जस्तै नारायणहिटी हत्याकाण्ड) ले राजतन्त्रको नैतिक आधार गुमायो। त्यसपछि जनतामा विश्वास घट्दै गयो।

५. समयअनुसार सुधार गर्न नसक्नु

विश्वका केही राजतन्त्रहरूले समयसँगै आफूलाई लोकतान्त्रिक बनाउँदै गएका छन्। तर नेपालमा यस्तो सुधार हुन सकेन।

१. उत्तरदायी र पारदर्शी शासन

भ्रष्टाचार, अनियमितता, र ढिलासुस्ती हटाएर सरकार जनमुखी बन्नुपर्छ। नीति, बजेट र निर्णयहरू पारदर्शी बनाउनुपर्छ।

२. राजनीतिक दलहरूको आत्मसमिक्षा र सुधार

दलहरू आफैं भित्र सुधार गरेर योग्य र इमानदार नेतृत्वलाई अघि ल्याउनुपर्छ। शक्ति–सत्ता होइन, सेवा–समर्पण केन्द्रमा हुनुपर्छ।

३. शिक्षा र नागरिक चेतना विस्तार

जनतामा लोकतन्त्रको मूल्य, कर्तव्य र अधिकारबारे जानकारी फैलाउन निरन्तर अभियान चलाउनु पर्छ।

४. संघीयता र स्थानीय सरकारलाई सशक्त बनाउने

गणतन्त्रको सार स्थानीय तहसम्म पुग्नुपर्छ। सेवाप्रवाह, स्रोत साधन, र निर्णय क्षमता स्थानीय सरकारलाई दिनुपर्छ।

५. न्याय प्रणालीको सुधार

स्वतन्त्र, छिटो र निष्पक्ष न्याय प्रणालीले जनताको विश्वास बढाउँछ। यसका लागि अदालत सुधार, कानूनी पहुँच र गरिबलाई न्यायको सुविधा आवश्यक छ।

६. विकास र रोजगारीमा प्राथमिकता

शासन प्रणालीले जनताको आधारभूत समस्या समाधान नगरेसम्म असन्तोष बढ्छ। शिक्षा, स्वास्थ्य, कृषि, पूर्वाधार र रोजगारमा ध्यान केन्द्रित गर्नुपर्छ।

गणतन्त्र कुनै व्यक्तिको उपहार होइन—यो जनताको बलिदान र संघर्षको उपलब्धि हो। यसलाई असफल भन्नु भनेको आफ्नै त्यागको अपमान गर्नु हो। सुधारको नाममा विगतको अधिनायकवाद फर्काउने कुरा जनतामाथिको विश्वासघात हुनेछ। अतः समस्याको समाधान फेरि राजतन्त्र होइन, लोकतान्त्रिक गणतन्त्रभित्रै सुधार, समावेशिता, जवाफदेहीता र जनसरोकारका मुद्दा सम्बोधन गर्नु हो। हामी सबै मिलेर गणतन्त्रलाई जोगाउनु र मजबुत बनाउनु पर्छ—किनभने यो नै जनताको शासन हो। #viralpost2025

नारायणबहादुर बस्नेत

मेचिनगर-८ झापा ।